Olędrzy z okolic Książa Wielkopolskiego

Olędrzy to pierwotnie osadnicy z dzisiejszych terenów Holandii, ze względu na prześladowania religijne w XVI - XVII w., stąd nazwa tej emigracji. W późniejszym okresie osadnicy różnych narodowości głównie Niemcy i Polacy, Byli to ludzie wolni, mający dobytek i zasoby finansowe, osiedlali sie na prawie olęderskim  tzn. za ustaloną opłatę otrzymywali grunty najczęściej nieużytki, lub lasy, czasem tereny podmokłe w wieczystą dzierżawę, mogli zbywać ją lub przekazywać spadkobiercom. Prawo gwarantowało im,  wybór władz gminy i sądu gminnego.  W okolicach Książa  w połowie XVIII w. powstało wiele osad olęderskich : Chromiec , Kruczyn , Kiełczyn, Boguszyn, Sroczewo, Konarskie, Radoszkowo, Świączyn, Zakrzewo, Gogolewo, Charłup, Włościejewki, najczęściej z przydomkiem Olędry, Holędry, później pod zaborem zniemczone na : Kruczyner, Boguszyner, Świączyner.. stąd dzisiaj te zdrobniałe nazwy jak Kruczynek, Świączynek, Boguszynek. W samej Wielkopolsce  powstało około 800 wsi na prawie olęderskim, zaś w całej Rzeczypospolitej około 1700. Ich mieszkańcy byli wolnymi  chłopami w tym też o wyuczonych zawodach kowala i  młynarza czy kołodzieja, tworzyli zamkniętą społeczność, rządzoną przez  demokratyczny samorząd, ale utrzymywali dobre  stosunki sąsiedzkie z Polakami. Najstarsze odnotowane na  ziemiach wokół Książa powstały  Kiełczyn Olędry i  Konarskie Olędry  w roku 1735, Chromiec Oledry 1748,  oraz  Zakrzewo Olędry w 1750 , Kruczyn Oledry 1755  i Boguszyn Oledry  w 1764,  tej ostatniej  fundatorem był Maciej Wysogota Zakrzewski ówczesny  dziedzic Książa i okolic. Natomiast Chromca Olędry fundatorem był  Władysław Grabski stolnik bracławski i właściciel klucza nowomiejskiego, Kruczyn Olędry fundatorem był Michał na Łagowcu Sczaniecki  właściciel Boguszyna który w 1755 r. odkupił Kruczyn  od Władysława Grabskiego. W podstronie Wilkierz - czyli przepisy  prawne fundacji olęderskiej   są przedstawione  kopie oryginałów wilkierzy. Udało mi się je odszukać w Archiwum Państwowym w Poznaniu, miałem je w rękach , pięknie zachowane dokumenty wykonane  prawdopodobnie z jagnięcej skóry,  to bardzo emocjonalne przeżycie trzymać w rękach dokumenty sprzed prawie 300 lat mając  wiedzę, że mój najstarszy przodek też je  miał w rękach.

Wielu zadaje sobie pytanie dlaczego ta emigracja, czym była spowodowana. Nie ma na to prostej odpowiedzi , to dość złożony temat. Jednym z powodów była  degradacja rolnictwa w Rzeczypospolitej na początku XVIII w. spowodowana z jednej strony uciskiem chłopów pańszczyźnianych, a z drugiej wielkiej  tragedii szczególnie w Wielkopolsce w wyniku zarazy jaka nawiedziła ja w latach 1709 - 1711.  Dżuma bo to ona była tą zarazą  spustoszyła miasta i wsie , w Poznaniu z 12.000 ludności przeżyło tylko 3.000, w Nowym Mieście zmarło 200 osób itd. szerzej o tym opisane jest w podstronie o Skrzetuskich i przedstawione też są tam  dokumenty poświadczające ten fakt.

Osadnictwo olęderskie przyniosło wyższą kulturę agrarną, lepszą organizację, nowe technologie uprawy, nowe maszyny, urządzenia, lepszą organizację, wyższe plony i efekty hodowli. Wprowadzono do uprawy rośliny okopowe jak : ziemniaki, brukiew, rzepa, burak i motylkowe : koniczyna, łubin , wyka. Równolewgle z tym olędrzy wnosili nową jakość kultury na wsi: budownictwo wygodne i przestronne, nowe obyczaje, odmienną kuchnię, ... to wszystko przekładało się w czasie na polskich chłopów i poczucie ich godności. Wielu szlachetnie urodzonych , szczególni tych  mniej zamożnych z zazdrością spoglądało na zabudowania i gospodarstwa olederskie.

Marek Nowak